Odwaga sygnalistów: światło w cieniu praktyk biznesowych i prawnych

Przyszłość whistleblowingu rysuje się jako dynamiczny obszar, w którym ciągłe dążenie do poprawy standardów ochrony, budowania pozytywnej kultury organizacyjnej oraz adaptacji do zmieniającego się środowiska biznesowego i technologicznego stanowią klucz do skutecznego zapobiegania nadużyciom i promowania etyki w działalności gospodarczej i administracji publicznej.

Publikacja: 06.05.2024 12:27

Sygnalista ma zgłaszać informacje o popełnieniu przestępstwa gospodarczego.

Sygnalista ma zgłaszać informacje o popełnieniu przestępstwa gospodarczego.

Foto: AdobeStock

Część 1: Wprowadzenie w świat whistleblowingu

Whistleblowing, czyli zgłaszanie nieprawidłowości przez osoby zwane sygnalistami, zyskuje coraz większe uznanie jako ważne narzędzie zapewniające przejrzystość i  uczciwość w świecie biznesu i administracji publicznej. W Polsce rok 2024 stanowi przełomowy moment dla tej praktyki ze względu na intensywne przygotowania do wprowadzenia nowych przepisów regulujących ochronę sygnalistów.

Nowe ustawodawstwo, będące odpowiedzią na wymogi dyrektywy unijnej, którego termin implementacji upłynął w grudniu 2021 r., ma na celu wzmocnienie pozycji sygnalistów oraz zapewnienie im odpowiedniej ochrony. Zgłaszane nieprawidłowości mogą dotyczyć szerokiego spektrum kwestii, od naruszeń prawa, poprzez korupcję, nepotyzm, aż po kwestie etyczne i środowiskowe, co pokazują przykłady afery w KNF, nieprawidłowości w przetargach PKN Orlen czy problemy w ZUS. Działania te podkreślają wartość i skuteczność whistleblowingu jako narzędzia kontroli i zapobiegania nadużyciom.

- W 2023 r. doszło do rozpoczęcia procesu sądowego byłego przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) Marka Chrzanowskiego, związanego z aferą korupcyjną ujawnioną kilka lat wcześniej. Zarzuty dotyczyły m.in. proponowania korupcyjnej oferty biznesmenowi, który był właścicielem Getin Noble Banku. Sprawa, która wybuchła w 2018 r. po ujawnieniu nagrań, ponownie znalazła się w centrum uwagi mediów i opinii publicznej.

- W aferze PKN Orlen w 2022 r. ujawniono nieprawidłowości w przetargach na kwotę 100 mln zł.

- W 2022 r. Najwyższa Izba Kontroli (NIK) stwierdziła nieprawidłowości w rozbudowie systemów IT ZUS, które miały na celu wypłatę nowych świadczeń, w tym 500+ dla obywateli Ukrainy. Nieprawidłowości dotyczyły m.in. sposobu udzielania zamówień publicznych i nieskutecznej weryfikacji uprawnień do świadczeń.

Pomimo jasnych korzyści płynących z whistleblowingu sygnaliści często stają przed trudnymi wyzwaniami, w tym ryzykiem reperkusji zawodowych i osobistych. Dlatego też nowe przepisy mają na celu nie tylko regulację procesu zgłaszania nieprawidłowości, ale również zapewnienie sygnalistom odpowiedniej ochrony. Właściwe mechanizmy ochrony mają zachęcać potencjalnych sygnalistów do zgłaszania nieprawidłowości, zapewniając im bezpieczeństwo i ochronę przed ewentualnymi konsekwencjami ich działań.

Zagadnienie whistleblowingu i ochrony sygnalistów nie jest jednak tematem nowym ani ograniczonym tylko do Polski. Przykłady z całego świata, takie jak afery w Volkswagenie, Uberze czy Facebooku, pokazują, że problem nadużyć i nieprawidłowości jest globalny, a działania sygnalistów mogą mieć znaczący wpływ na poprawę standardów działania korporacji i instytucji publicznych na całym świecie. W świetle tych przykładów rola sygnalistów jako strażników etyki biznesowej i prawidłowości w administracji publicznej staje się coraz bardziej doceniana i wspierana na różnych poziomach prawnych i organizacyjnych.

Część 2: Znaczące przypadki i ich wpływ

Przykłady afery w Volkswagenie, Uberze czy Facebooku wyraźnie demonstrują, jak działania sygnalistów mogą wpłynąć na zmiany w przestrzeni biznesowej i prawnej, prowadząc do zwiększenia przejrzystości oraz poprawy etycznych standardów działania. Sygnaliści, odważnie zgłaszający nieprawidłowości, często inicjują procesy, które kończą się na arenie międzynarodowej, przyciągając uwagę opinii publicznej oraz organów regulacyjnych. Działania te nie tylko skutkują finansowymi i reputacyjnymi konsekwencjami dla zaangażowanych firm, ale również przyczyniają się do rozwijania świadomości społecznej i konieczności wprowadzania zmian w przepisach.

- Afera w Volkswagenie: w 2015 r. ujawniono, że Volkswagen fałszował dane o emisji spalin w swoich samochodach.

- Afera w Uberze: w 2017 r. ujawniono seksistowską kulturę pracy w firmie Uber.

- Afera w Facebooku: w 2021 r. ujawniono, że Facebook wiedział o szkodliwym wpływie swojej platformy na zdrowie psychiczne użytkowników, ale nic z tym nie zrobił.

W przypadku Volkswagena, afery Dieselgate, sygnalista ujawnił, że firma manipulowała wynikami testów emisji spalin, co doprowadziło do wielomiliardowych grzywien i ogromnego ciosu dla reputacji firmy. To zdarzenie stało się katalizatorem dla zmian w regulacjach dotyczących emisji spalin i zwiększyło nacisk na przejrzystość w przemyśle motoryzacyjnym. Podobnie afery w Uberze i Facebooku pokazały, jak kultura korporacyjna i działalność firm technologicznych mogą mieć negatywny wpływ na pracowników i użytkowników, prowokując dyskusje o potrzebie regulacji i nadzoru nad dużymi przedsiębiorstwami technologicznymi.

Afera w Volkswagenie skłoniła do refleksji nad praktykami biznesowymi i ich wpływem na środowisko oraz zdrowie publiczne, podczas gdy zdarzenia w Uberze i Facebooku zwróciły uwagę na prawa pracowników i ochronę danych osobowych. Dzięki odwadze sygnalistów społeczeństwo zyskało wgląd w działania korporacji, które bez ich interwencji pozostałyby prawdopodobnie nieujawnione.

Te przykłady pokazują, że sygnalizowanie nadużyć ma kluczowe znaczenie nie tylko dla korygowania pojedynczych nieprawidłowości, ale również dla kształtowania przyszłości branż i sektorów przez promowanie odpowiedzialności, etyki i przejrzystości. Z tego względu rola sygnalistów w społeczeństwie jest nieoceniona, a ich ochrona powinna być traktowana jako priorytet.

Część 3: Perspektywy i wyzwania przyszłości

Perspektywy i wyzwania przyszłości dla sygnalistów układają się w wiele kluczowych obszarów, które wymagają uwagi zarówno ze strony ustawodawców, jak i społeczności biznesowej. Pierwszym i najważniejszym z nich jest zapewnienie odpowiedniej ochrony sygnalistom, którzy decydują się ujawnić nieprawidłowości. W Polsce, jak i na arenie międzynarodowej, prace nad nowymi regulacjami i dyrektywami w tym zakresie mają na celu stworzenie bezpiecznego środowiska, w którym osoby zgłaszające nadużycia mogą czuć się chronione przed reperkusjami. Jest to o tyle istotne, że obawa przed negatywnymi konsekwencjami jest często główną barierą, która zniechęca potencjalnych sygnalistów do działania.

Drugim aspektem jest kulturowa zmiana w podejściu do whistleblowingu. Edukacja i promowanie pozytywnego wizerunku sygnalistów, jako strażników etyki i uczciwości, są kluczowe dla budowania zaufania i otwartości w organizacjach. Inicjatywy, takie jak programy szkoleniowe, kampanie społeczne czy platformy wsparcia, mogą odgrywać znaczącą rolę w zmianie percepcji whistleblowingu na pozytywny element kultury organizacyjnej.

Trzecią ważną kwestią jest rozwój technologiczny, który wprowadza nowe wyzwania dla ochrony sygnalistów. W dobie cyfrowej zapewnienie anonimowości i bezpieczeństwa danych osobowych osób zgłaszających nadużycia jest bardziej skomplikowane, ale równie ważne. Takie rozwiązania, jak zabezpieczone platformy do zgłaszania, szyfrowanie danych czy systemy gwarantujące anonimowość, mogą zapewnić sygnalistom potrzebną ochronę w przestrzeni cyfrowej.

Wreszcie – analiza przypadków, takich jak działalność platformy sprzedażowej Temu, wskazuje na potrzebę ciągłego monitorowania i adaptacji przepisów dotyczących ochrony sygnalistów. W miarę jak świat biznesu ewoluuje, pojawiają się nowe formy nadużyć i nieprawidłowości, które wymagają odpowiedzi prawnej i organizacyjnej. Bieżące postępowania UOKiK wobec Temu za naruszenia dyrektywy Omnibus stanowią przykład, jak organy regulacyjne mogą reagować na nowe wyzwania, zapewniając ochronę konsumentów i promując uczciwe praktyki biznesowe. ∑

Rafał Barański partner zarządzający braf.tech

Część 1: Wprowadzenie w świat whistleblowingu

Whistleblowing, czyli zgłaszanie nieprawidłowości przez osoby zwane sygnalistami, zyskuje coraz większe uznanie jako ważne narzędzie zapewniające przejrzystość i  uczciwość w świecie biznesu i administracji publicznej. W Polsce rok 2024 stanowi przełomowy moment dla tej praktyki ze względu na intensywne przygotowania do wprowadzenia nowych przepisów regulujących ochronę sygnalistów.

Pozostało 95% artykułu
0 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Samorząd
Krzyże znikną z warszawskich urzędów. Trzaskowski podpisał zarządzenie
Prawo pracy
Od piątku zmiana przepisów. Pracujesz na komputerze? Oto, co powinieneś dostać
Praca, Emerytury i renty
Babciowe przyjęte przez Sejm. Komu przysługuje?
Spadki i darowizny
Ten testament wywołuje najwięcej sporów. Sąd Najwyższy wydał ważny wyrok
Sądy i trybunały
Sędzia WSA ujawnia, jaki tak naprawdę dostęp do tajnych danych miał Szmydt